حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است - وبلاگ معمای ویژه

به گزارش وبلاگ معمای ویژه، ایرنا/ براساس آخرین گزارش های منتشر گشته، حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است.

شهرستان کوثر به مرکزیت شهر گیوی در 85 کیلومتری جنوب اردبیل واقع شده است و حمام سنگی و تاریخی آن با نام محلی داش حامامی به فاصله 300 متر از انتهای حوزه خدماتی شهرداری واقع شده است.

این بنا بی شک یکی از حمام های تاریخی ایران است و وقتی وارد آن می شوید، فضایی مستطیل شکل را می بینید که دور تا دور آن از سنگ تشکیل شده و برای اینکه هوای داخل حمام همواره گرم و مناسب باشد، اتاق سنگی حمام مایل به داخل زمین کنده شده است.

آب حمام از سه چشمه از لابلای سنگ ها می جوشد و به داخل یک حوضچه می ریزد و قطرات آب از قسمت های مختلف سقف نیز چکه می نماید و فضای استحمام به وسیله کندن سنگ ها به وسعت 40 متر مربع فراهم شده و تمام فضا پوشیده از سنگ طبیعی است.

این آب درجه حرارت های متفاوت دارد و آب گرم آن که دمایی بیش از 20 درجه ندارد، همانند دوش استفاده می گردد و افرادی که تجربه استحمام در این حمام سنگی و تاریخی را دارند، می گویند مرحله اول استحمام چندان خوشایند نیست اما به محض مرطوب شدن تمام بدن، به قدری دلچسب و آرام بخش می گردد که انسان نمی خواهد از آن خارج گردد.

استحمام در این حمام سنگی رایگان است و رسیدگی به بهداشت آن با همکاری اهالی محل صورت می گیرد و آب آن آنقدر پوست و مو را نرم و لطیف می نماید که با هیچ فرآورده بهداشتی قابل مقایسه نیست و با وجود اینکه اهالی اغلب در منازل خود حمام دارند، این حمام را یادگار نیاکان خود می دانند و به یاد گذشته ها از آن استفاده می نمایند.

گفته می گردد آب حمام دارای املاح معدنی است و بسیاری از افراد با آب آن، چای و دمنوش درست می نمایند که عطر و طعم مطلوبی دارد و بعضی از اهالی نیز آب آن را برای دفع سنگ کلیه سودمند می دانند.

داش حامامی بنایی منحصر بفرد در مکانی با منظره ها طبیعی زیبا و شگفت انگیز است و در ایام پرمسافر و تعطیلات نوروز به عنوان قطب جذب جهانگرد در شهرستان کوثر خودنمایی می نماید.

طبق اعلام اداره میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی این شهرستان، در آذر 98 با صرف اعتبار استانی دیوار محوطه و کف آن بازسازی و پنجره آن تعویض شده است.

رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی اردبیل میگوید: معماری دستکند در ایران بویژه در منطقە آذربایجان از دیرباز یکی از شیوه های رایج معماری بوده و طبق یافته های باستان شناختی، سنت معماری صخره ای از دورە امپراتوری اورارتو به صورت دخمه ها و گورها در دل صخره های طبیعی شناسایی شده و بسیاری از گور دخمه های موجود در غرب ایران به مادها نسبت داده شد اما با مطالعات اخیر در تاریخ گذاری گوردخمه ها، در این باره تجدیدنظر اساسی شده است.

روح الله محمدی پیرامون اینکه حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است، اضافه کرد: معماری دستکند در دوران قبل از اسلام، بیشتر در ارتباط با آیین های تدفین و در بافتی مذهبی بوده است؛ اما بعد از اسلام، این نوع معماری عام تر شده و در مواردی تمام بناهای یک روستا در دل صخره ها و با روش کنده کاری احداث شده است و نقاطی در آذربایجان شرقی و روستای کنزق استان اردبیل از جمله منطقه ها با معماری دستکند هستند که تمام بناها با روش کنده کاری در دل صخره ها و سنگ های طبیعی ساخته شده اند.

داش حامامی نیز در بافتی مشابه پدید آمده و از جمله بناهایی با معماری سنگ کند است و برخلاف دیگر نمونه های دوره اسلامی که متعلق به یک مجموعه هستند، بنایی منحصر بفرد است.

وی در مورد معماری حمام سنگی گیوی گفت: کف ورودی حمام حدود 60 سانتیمتر پایین تر از کف حیاط است و با پایین رفتن از دو پله میتوان به آنجا رسید و در سمت شرق، یک پنجره به ابعاد 70×50 سانتیمتر تعبیه شده است و مهمترین بخش حمام در دامن کوه و به صورت غاری مستطیل شکل به اندازە 6/10×3/40 متر در دل یک صخره طبیعی کنده شده است.

این باستان شناس درباره سامانه آبرسانی حمام اظهار کرد: با وجود اینکه حمام، روی یک چشمه طبیعی کنده شده و از یک منبع مطمئن تأمین آب برخوردار است، طراحان حمام با استفاده از تنبوشه های سفالی (لوله های سفالی) از فاصلە تقریبی یک هزار و 500 متری شمال شرق حمام، آب چند چشمه دائمی به نامهای دمیرچی دره سی، اورج قلی، اوروج خان و نیغیر بولاغی را به محدوده حمام منتقل نموده اند.

بنابر اظهارنظر او، درازای هر تنبوشه کم و بیش حدود 37 سانتیمتر است و البته تمام آب منتقل شده از این چشمه ها جهت استحمام نبوده بلکه به مصارف شرب ساکنان محل نیز می رسیده است و به علت واقع شدن چشمه های یاد شده در ارتفاعات، تنبوشه ها با شیب مناسبی در داخل کانال های از قبل آماده شده کار گذاشته شده است.

رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی اردبیل توضیح داد: داش حامامی در زندگی و باورهای مردم بومی به عنوان قدیمی ترین حمام گیوی سفلی از اهمیت بسزایی برخوردار است و باورهای مردم در رابطه با تاثیرات آب حمام و برگزاری مراسم های خاص در آن باعث شده این حمام به نمونه ای متمایز در بین بناهای عام المنفعه تبدیل گردد.

محمدی می گوید: اهالی محل معتقدند آب چشمە درون حمام ضد سنگ کلیه است و بعلاوه شخصی که در این حمام استحمام می نماید، به سرعت گرسنه می گردد و آب ولرم حمام مناسب ترین آب جهت تهیە چای با کیفیت و خوش رنگ است و برای شستن موها با آب این حمام احتیاج به مواد شوینده و بهداشتی از قبیل شامپو نیست.

وی ادامه داد: در ارتباط با مراسم و آیین های خاصی که در داش حامامی رایج بوده، میتوان به مراسم شال اویماق اشاره نمود که در این رسم کهن از نخ های تابیده شده از پشم گوسفند، پارچه های نازکی می بافتند و سپس این پارچه ها را در داخل حمام با آب خیس نموده و بدن را با آن مالش می دادند.

این باستان شناس معتقد است که داش حامامی با توجه به نوع ساخت، فضاهای ایجاد شده جهت استحمام، سامانە آبرسانی و احداث در محل چشمه، در تاریخ معماری ایران نمونە کم نظیری است و تاریخ احداث آن به یقین تعیین نیست اما بنابر مستندات صفحه 93 کتاب نزهت القلوب، مسلم است که داش حامامی قبل از دورە صفوی احداث نشده است، زیرا حمدالله مستوفی، جغرافی نویس قرن هشتم و دوران ایلخانی از گیوی بازدید و آثار و جاذبه های طبیعی آنجا را توصیف نموده و از قریه کوئیدره که همان گیوی سفلی است، یاد کرد و از ایستی سو یعنی آبگرم و غار بوزلوخ یعنی غار سرد نام برده و توصیف کرد اما از داش حامامی نامی نبرده است و میتوان نتیجه گرفت که حمام سنگی به احتمال قوی در دوران ایلخانی دایر نبوده و پس از این دوره ساخته شده است.

به گفته محمدی، براساس آنالیز های اجرا شده به وسیله نگارندگان در شهر گیوی سفلی به صورت تقریبی زمان احداث این حمام بنا بر احتمال در دورە صفوی بوده و مطالعە تنبوشه های سفالی که در گیوی سفلی بدست آمده، نشان می دهد که سامانە آبرسانی کهن این قسمت از شهر دارای دو مرحله و همراه سفال های دورە صفوی کشف شده اند.

وی اظهار کرد: در سال 1390 داش حامامی جهت ثبت در لیست آثار ملی مورد مطالعه نهاده شد و مطالعات اولیه جمع آوری و اثر مستندسازی شد و پس از طی مراحل اداری با شماره 30699 در تاریخ 1390/10/18 در لیست آثار فرهنگی ملموس ملی به ثبت رسید و در سال 1386 سازمان امور آب استان اردبیل مطالعاتی در مورد اندازه آبدهی، عناصر تشکیل دهنده آب و طرح توسعە حمام به مجتمع آبدرمانی و در نهایت تبدیل آن به قطب جهانگردی شهرستان کوثر به انجام رسانده است.

شاید این حمام برای استحمام در فصول سرد سال مناسب نباشد اما همانگونه که گفته شد، به عنوان یک قطب و مرکز جهانگردی در جذب جهانگرد بخصوص در ایام پرمسافر و تعطیلات نوروز و تابستان نقش بسزایی دارد و برنامه ریزی مناسب برای استفاده بهینه از آن می تواند در رونق اقتصاد جهانگردی شهر گیوی و شهرستان کوثر موثر باشد.

گزارش از: عیسی پاشاپور