بچه ها به پیرامون خود توجه موشکافانه ای دارند، جروبحث ممنوع - وبلاگ معمای ویژه

به گزارش وبلاگ معمای ویژه، به گزارش خبرنگار خبرنگاران (ایبنا)؛ وقتی کتاب من، تو و دریای بزرگ آبی اثر ماری لوئیز فیتزپاتریک را می خوانیم، احتمالا اولین نکته ای که به فکر مان می آید دغدغه ای باشد که کمابیش همه مان داریم؛ اینکه به بزرگ ترها گفته ایم فلان خاطره را به یاد داریم و آنها گفته اند نه، صرفا فکر می کنی که به یاد داری؛ چون آن زمان خیلی کوچک بودی. این مسئله شاید یک شوخی خانوادگی به نظر بیاید که اهمیت چندانی نداشته باشد؛ ولی دقیق تر که به آن نگاه کنیم متوجه می شویم در ساختار روانی بچه ها و بزرگسالان ریشه دارد و نه ما باید آنها را در نادیده گرفتن توانایی بچه هاه مان مقصر بدانیم و نه آنها کودکی و بچه ها را دست کم بگیرند. کتاب من، تو و دریای بزرگ آبی با ترجمه میترا نوحی جهرمی در نشر مهرسا منتشر شده و اثری است بامزه با دو روایت همزمان مادر و کودک؛ یکی با کلماتش و دیگری با تصاویری که می بیند. این کتاب کودک بیانگر نگاه بزرگسالانه و بچه هاه به وقایع نیز است؛ یکی کلیات را می بیند و دیگری جزئیات را. میترا نوحی جهرمی در گفت وگو با ایبنا از ویژگی های این کتاب کودک مصور و تأثیر آن بر خودش گفته است که در ادامه می خوانید:

چه شد که این کتاب را ترجمه کردید؟ اینکه به طور کل، مثل تألیف هر اثر برای نویسنده، هر ترجمه برای مترجم هم حس و حال متفاوتی به همراه دارد. این کتاب برای شما چه تفاوتی با سایر ترجمه هایتان داشت؟

نسخه اصلی این کتاب را در خانه یکی از دوستانم دیدم. خانم لوئیز فیتزپاتریک را می شناختم و چند اثر از ایشان را خوانده بودم. به نظرم نویسنده هنرمند و خلاقی هستند. وقتی این کتاب را باز کردم از تصاویرش خیلی خوشم آمد. بعد متوجه شدم که وقتی متن را می خوانم روایت تصاویر با متن تضاد مجذوب نمایندهی دارد؛ مثلا مادر خاطراتی را از سفری تعریف می نماید که به همراه کودکش رفته؛ اما در تصاویر، کودک ماجراهایی را می بیند که اصلا در متن به آنها اشاره ای نشده است. به نظرم این نوع روایت، متفاوت و مجذوب نماینده آمد. از طرفی جای خالی چنین کتابی را در میان کتاب های کودک موجود در بازار احساس کردم. درواقع وقتی کودک این داستان را می خواند، فارغ از تصاویر زیبای آن، برایش مجذوب نماینده است که با چیزی فراتر از متن روبرو گردد. حس کشف، کنجکاوی و پی بردن به اتفاقات گوناگون با جزئیات زیادی که در تصاویر است برای مخاطب بسیار لذت بخش خواهد بود.

از طرف دیگر، فضای روایت داستان با توجه به شکل لباس های خانم ها (مامان و خاله آلیس)، چمدانی که در دست داشتند و نوع کشتی، کمی قدیمی و احتمالا مرتبط به قرن نوزدهم میلادی است و همین نکته کتاب را برایم جالب تر کرد. به طور کلی، این اثر حس بسیار خوبی به من داد؛ از قصه و نوع روایت آن خوشم آمد و تصمیم گرفتم ترجمه اش کنم.

همان طور که خودتان هم اشاره کردید در این اثر، ما دو روایت همزمان را می بینیم؛ یکی روایت کلامی مادر و دیگری روایت تصویری کودک. در داستان های بزرگسال محدودیت هایی برای تغییر زاویه دید و استفاده از راوی های متعدد وجود دارد؛ اما در داستان کودک این محدودیت را نمی بینیم. به نظر شما چقدر این نوع کتاب ها برای پرورش فکر و خلاقیت بچه ها و قصه گویی خود آنها مؤثر است؟

خیلی زیاد؛ از آن جایی که تصاویر کتاب، داستانی کاملا متفاوت با متن دارند و حاوی جزئیاتی بی شمار، ماجراهایی جالب و دیدنی و حتی بامزه اند، تسهیل گر یا مربی می تواند بدون در اختیار گذاشتن متن، صرفا با تصاویر کتاب، بچه ها را تشویق کند که داستان نوی بسازند. قطعا هر کودک با تخیل و خلاقیت خود، داستانی متفاوت را تعریف خواهد نمود. حتی می توان از کودک خواست که با قوه خیال ورزی اش، داستان را از زبان دیگر مسافران یا حتی ناخدا روایت کند. این روایت های متفاوت برای بچه ها مجذوب نماینده و هیجان انگیز است. به علاوه با این کار اعتمادبه نفس شان افزایش پیدا می نماید؛ چون تصاویر برایشان دوست داشتنی و قصه ساز است و می توانند برای تصاویر قصه های متفاوتی بسازند و بنویسند و البته بر پرورش خلاقیت شان هم تأثیر مثبتی خواهد گذاشت.

آیا ما می توانیم این نوع کتاب را گونه اولیه کتاب های برجسته و چندبعدی بدانیم؟ از این نظر که تصاویر به چندوجهی شدن داستان کتاب بسیار یاری می نمایند.

ممکن است. راستش خودم به این مسئله فکر ننموده بودم؛ از آنجایی که کتاب روایت های متفاوتی دارد، زمانی که مخاطب داستان را می خواند احساس می نماید که می تواند برداشت های متنوعی از داستان داشته باشد؛ مثلا ممکن است فکر کند که مادر موقع بازگویی خاطره آن سفر، عمدا اتفاقات بد و ناامن آن را نادیده گرفته و تعریف ننموده تا فرزندش خاطره ای امن و شیرین از آن سفر در فکرش داشته باشد. از طرف دیگر می توان این گونه برداشت کرد که مادر و خاله آلیس اصلا متوجه اتفاقات جزئی داستان نشده اند و فقط کودک آن ماجراها را دیده است. من روایت متفاوت تصاویر از متن را به این شکل دیدم؛ چون با کشف و کنجکاوی همراه است و کودک می تواند هر بار با خواندن کتاب، به جزئیات بیشتری در تصاویر پی ببرد و کشفی نو داشته باشد. این کشف برای کودک لذت بخش است. نویسنده با ابتکار و خلاقیت خود چنین روایتی را برای اثر خود انتخاب نموده است.

به نکته مهمی اشاره کردید؛ اینکه آدم بزرگ ها وقتی از کودکی دور می شوند کلی نگرتر می شوند ولی بچه ها در دوره کودکی جزئی نگر هستند و تیزبین. آیا می توانیم این داستان را یک داستان روانشناسانه بدانیم؟

بله ممکن است؛ البته اگر از آن بُعد نگاه کنیم که مادر واقعا آن حوادث را ندیده است، می توان گفت که او به اتفاقات پیرامونش بی تفاوت و صرفا مراقب فرزندش بوده است ؛ اما کودک چون کنجکاو و جزئی نگر است و دنیا برایش سرشار از شگفتی است و هر پدیده ای را با نگاهی متفاوت از بزرگترها می بیند، در این داستان هم متوجه جزئیات سفر شده و با دقت به پیرامونش توجه نموده است؛ بنابراین، ممکن است نظر شما درباره ماهیت داستان درست باشد.

ماری لوئیز فیتزپاتریک دست روی مسئله مهمی گذاشته است که دغدغه همه بچه هاست؛ اینکه بزرگترها فکر می نمایند بچه ها خاطره اتفاق های مهم را به یاد ندارند یا به طور کل بچه ها کمتر از بزرگسالان به اطراف شان توجه می نمایند. به نظر شما داستان من، تو و دریای بزرگ آبی می تواند این باور بزرگسالانه را کنار بگذارد؟

بله ممکن است؛ برای والدینی که گاهی فکر می نمایند می توانند جلوی بچه هر حرفی را بزنند، جروبحث نمایند یا اگر کودک شان صحنه ای را ببیند تحت تأثیر قرار نمی گیرد، این کتاب می تواند مؤثر باشد. این اثر به آنها این آگاهی را می دهد که اتفاقا بچه ها جزئیات پیرامون خود را با دقت و تمرکز و حواس جمع می بینند و چیزهایی که برایشان همراه با خاطره و طعمی تلخ یا شیرین است بیشتر در فکر شان باقی می ماند. وقتی خودم به کودکی ام رجوع می کنم شاید صحنه های محوی از بعضی خاطرات در فکرم باشد؛ ولی به یاد آوردن لحظاتی که پدرم من را قلمدوش می کرد هنوز برایم شیرین است و جزئیاتش را به خاطر دارم. زمانی که انسان به خاطره ای فکر می نماید از نظر علمی هم طبق خوانده هایم، گویا احساس آن لحظه را دوباره بازیابی و لمس می نماید . به این علت، به نظرم نکته خوبی را گفتید و شاید خواندن این کتاب به والدینی که چنین تفکر اشتباهی را دارند این نکته را گوشزد کند که خیلی مراقب رفتارشان باشند؛ چون بچه ها حتی اگر خیلی هم کوچک باشند، چیزهایی را می بینند که شاید برای ما بزرگسالان اهمیتی نداشته باشد؛ اما برای آنها بسیار مهم است. آنها به مسائل عادت نمی نمایند و در روبروه با اتفاقات و حوادث اطراف شان بی تفاوت نیستند و عمیقا به پیرامون خود نگاه می نمایند.

به نظر می رسد ما باید بزرگترها را مخاطب اول کتاب های کودک بدانیم؛ یعنی خیلی واجب تر است که آنها ابتدا ادبیات کودک بخوانند بعد خود بچه ها .

بله؛ خود من خیلی چیزها را از ادبیات کودک و حتی نوجوان یاد گرفته ام. در زمان نوجوانی ام رمان نوجوان به معنای امروز، وجود نداشت یا تعدادش بسیار کم بود و ما که به اصطلاح عشق کتاب بودیم کتاب های بزرگسال را می خواندیم؛ مثل ادبیات کلاسیک غرب یا آثار نویسندگان ایرانی را. بعضی از کتاب های کودک و نوجوان مفاهیم بسیاری را درباره زندگی به من آموزش و نگاه و زاویه دیدم را تغییر داده اند؛ در حالی که تجربیات واقعی زندگی ام آن اثر را بر من نداشته اند. به همین دلیل، علاوه بر حوزه کاری ام که ترجمه کتاب های بچه ها است، هربار که می بینم کتاب کودک نوی منتشر شده است با عشق و علاقه آن را می خوانم و واقعا لذت می برم. فکر می کنم اگر این لذت را بزرگترها، مثلا پدرها و مادرها، درک نمایند متوجه می شوند که احتیاج دارند چنین آثاری را بخوانند؛ چون وقتی آنها را می خوانند هم خودشان لذت می برند و هم با روش متفاوتی برای کودک خود می خوانند. تأثیر این نوع خواندن بر کودک نیز بیشتر خواهد بود.

ادبیات کودک یک نوع یادآوری مستمر برای بزرگترهاست که از دوره کودکی دور شده اند.

دقیقا همین طور است.

به تصاویر کتاب هم اشاره کنیم. تصاویر این کتاب از چند جهت حائز اهمیت است؛ تصویرگری بامزه و جزئیاتی که به شدت لازم اند و داستان را تکمیل می نمایند. فراوری کتاب هایی مانند این اثر که فکر مخاطب را به بازی می گیرند و او را به کوشش برای فهم کلِ داستان تشویق می نمایند یا به اصطلاح داستانی دوسویه هستند و مؤلف و خواننده هر دو در ساختن درون مایه داستان نقش دارند، چقدر لازم است؟

واقعا لازم است. به نظرم در سال های اخیر تصویرگران ما تا حدودی خوب عمل نموده اند. بعضی کتاب های کودک را می بینم که تصویرگران شان صرفا در پی انتقال مفاهیم داستان در تصاویر کتاب هستند؛ در حالی که بعضی دیگر واقعا هنرمندانه خلق شده و تصویرگر بخش هایی را با خلاقیت خود به تصاویر اضافه نموده و روایت فراتر از متن را رقم زده اند. به نظرم خیلی مهم است که نویسندگان و تصویرگران در روند خلق کتاب تصویری با هم تعامل داشته باشند. این امر، کتاب های تصویری کودک را سرشار از خلاقیت و مجذوب نمایندهیت می نماید. مخاطبان هم از این نوع داستان ها بیشتر استقبال خواهند کرد؛ زیرا این نوع آثار، علاوه بر لذت بردن از متن، قوه بصری کودک را هم تقویت می نمایند و دید هنرمندانه او را افزایش می دهند. من نسبت به سال های قبل، آثار نو را از نظر تصویرگری بهتر می دانم. قطعا باز هم باید بیشتر در این حوزه کار گردد و ناشرانی که به تألیف اهمیت می دهند باید زمینه این امر را فراهم نمایند که تصویرگر و مؤلف با هم تعامل داشته باشند تا اثر بهتری را بیافرینند.

اثر دیگری در حال ترجمه یا چاپ دارید؟

بله؛ یک کتاب دارم که در تعطیلات عید ترجمه خواهم کرد. دو کتاب هم دارم که انتشارات بازی و اندیشه قرار است منتشر کند و یک کتاب دیگر هم در نشر گیسا چاپ خواهد شد. احتمالا همه آنها در سال نو وارد بازار کتاب می شوند.

به روزهای پایانی سال و فرا رسیدن عید نزدیک می شویم. چه کتاب هایی را پیشنهاد می کنید که بچه ها و نوجوانان در تعطیلات مطالعه نمایند؟

کتاب جشن های ایرانی را پیشنهاد می کنم. این کتاب را خیلی دوست دارم؛ به این علت که درباره فرهنگ کهن و غنی ایران زمین و آداب و رسوم ایرانیان در مناسبت های مختلف است و بعلاوه درباره جشن های ایران باستان که با گرامیداشت زمین و طبیعت، نعمت ها و پیروزی نیکی بر بدی همراه است. این کتاب با تصاویر هنرمندانه و زیبایش، بچه ها و نوجوانان را با پیشینه ارزشمند فرهنگ خود آشنا می نماید.

و کتاب وقتی مادربزرگ به تو نهال لیمو هدیه می دهد را هم پیشنهاد می کنم. در این کتاب نیز که تصاویر خوش آب و رنگ و بسیار زیبایی دارد، مخاطب با کاشتن نهال و پرورش آن و همین طور دوستی با طبیعت، پشتکار و سخت کوشی و کارآفرینی آشنا می گردد. ایده اصلی داستان نوآورانه است و پر از ابتکار و حال وهوای آن شیرین و دلپذیر است.